Bir önceki yazımızda ilişki biçimleri ve bu ilişkilerin nasıl güvenli bir şekilde inşa edilebileceğinden bahsetmiştik. İlişkilenmeler hayatımızın her alanında deneyimleyebildiğimiz bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. İlişkilenmeler bir çok başlık altında değerlendirilebilecek ve çeşitlenebilecek geniş bir konudur. Ancak biz bu yazıda ilişkilenmeler içerisinde yer alan romantik ve cinsel ilişkilerin çeşitliliğinden bahsedeceğiz.
İlişki çeşitleri
Toplumsal ve kültürel yapılar ilişkilenmelerimizi ve ilişkilere bakış açımızı şekillendirmektedir. Yasalar, kültürel ve toplumsal yapılar genellikle tek eşli romantik ilişkileri ve üremeyi yüceltir ve bunları ilişkilenmelerin merkezinde konumlandırır (amatonormativity*). Romantik arzular ve ilişkiler, diğer tüm arzu ve ilişkilenme biçimlerinin üzerinde tutulurken, cinselliğin ise sadece üreme amaçlı gerçekleştiği varsayılmaktadır.
Bu nedenledir ki, “ilişki” kelimesi ilk olarak aklımıza bir romantik ilişkilenmeyi çağrıştırır. Ancak romantik ilişkilenmeler, duygusal ilişkilenmelerin bir çeşididir ve bir ilişkinin tanımlanması için zorunlu ve stabil bir kavram değildir. Kişiler aynı anda bir veya birden fazla romantik ilişki içerisinde olmayı tercih edebilir ya da hiç romantik çekim hissetmeyebilirler. Aynı zamanda varsayılanın tam tersine duygusal ilişkilerde cinsel ilişkilenme zorunluluğu olmadığı gibi her cinsel ilişkilenmede de duygusallık zorunluluğu bulunmamaktadır. Deneyimlenen veya deneyimlenebilecek ilişkiler norm dışında kabul edilse de bunların hepsi ilişkilenme şekillerinin bir parçası ve doğal çeşitliliğidir. İlişkilenme biçimlerinin herbiri, öznelerin onayı dahilinde ise olağan ve değerlidir. Herhangi bir ilişkilenme biçimi bir diğerinden daha normal ya da kıymetli değildir.
Peki romantik ilişkiler derken nelerden söz ediyoruz?
Günlük yaşantımızda bize bağlı veya bizden bağımsız gelişen bir çok süreç duygu durumumuzda değişkenlik yaratabilir. Duygu durumumuzda yaşadığımız değişiklikler, deneyimlediğimiz ilişki şekillerini de değiştirebilir.. Bu nedenle çevresel birçok faktörden etkilenen kişilerin kim(ler)le nasıl bir ilişki yaşadığı/deneyimlediği sabit değil, sürekli değişen ve akışkan olabilir.
Romantik ilişkiler; kişilerin cinsiyetlerinden, cinsiyet kimliklerinden, cinsiyet ifadelerinden ve cinsel yönelimlerinden bağımsız olarak kişiler arasında farklı şekillerde deneyimlenebilen bir tür duygusal birlikteliktir. En temelinde kişiler arası duygusal çekimi tanımlayan romantik ilişkilenmeler, tek eşli (monogamy*), çok eşli (polygamy*), tek aşklı, çok aşklı (polyamory*) ve daha birçok şekilde deneyimlenebilir. Bu ilişkilerin hepsi bir çok şekilde öznesi olan kişilerin karşılıklı onayları ve istekleri doğrultusunda yaşanabilir. Örneğin, tek eşliliğin altında çeşitli şekillerde deneyimlenebilen, hayat boyu da sürebilen ilişkiler yaşanabilir.. Çok eşlilik altında ise, açık ilişkiler ve çeşitli biçimlerdeki çok eşlilik ilişkilenme deneyimleri yaşanabilir. Deneyimlenen ilişkilenme şekilleri bu tanımları karşılayabilir ancak illa bir tanım içine sığmak zorunda değildir. Örneğin, tek eşlilik ve çok eşlilik arasında bir yere flört, ilişki kurma süreci ve Friends with Benefits* (arkadaş ötesi) gibi ilişkilenme pratiklerini de koyabiliriz. Aynı zamanda bu pratikler birbiri ile kesişebilir veya örtüşebilir. Tek aşklı bir ilişki içerisinde çok eşli ilişkinin deneyimlenebileceği gibi; kişiler tek aşklı bir duygusal ilişki deneyimlerken, bir yandan da çok eşli bir cinsel ilişkilenme sürecinde olabilir.
Özetle, romantik ilişkilenme biçimleri bu yazıya sığdıramayacağımız kadar çeşitlidir ve önemli olan kişilerin içinde iyi hissettiği ve istediği ilişki biçimini deneyimleyebilmesidir.
Peki ya cinsel ilişkilenmeler ?
Cinselliğin ifadesi, cinsel ilişkilerde karşılıklı saygıya dayalı, bilgilendirilmiş, tatmin edici ve güvenli bir cinsel yaşama sahip olmaktır. Olumlu bir şekilde zenginleştiricidir, zevk içerir,iletişimi ve ilişkileri geliştirir. Sadece üremeyi değil, cinsel zevk almayı ve vermeyi de içerir. Cinsellik yalnızca cinsel organları değil tüm bedeni ve aklı içermektedir.
Kişilerarası duygusal ve romantik ilişkilerde olduğu gibi cinsel ilişkilenmeler de çeşitlidir ve öznesi olan kişilerin karşılıklı onayları ve istekleri doğrultusunda gelişmektedir. Duygusal ilişkilerin veya üremenin bir parçası olarak varsayılan cinsellik; farklı insanlar için farklı anlamları ifade edebilir ve bu anlamlar zamanla kişiler için değişebilir. Cinsellik, romantik bir ilişkinin temeli olmadığı gibi her cinselliğin de romantik bir dayanağı olmak zorunda değildir. Bazı kişiler hiçbir cinsiyete karşı romantik çekim hissetmeyebilir (aromantik*) veya romantik çekim yaşamasının belirgin olduğu, az olduğu ve hiç olmadığı gibi durumlar arasında dalgalanıyor olabilir (aroflux).
Cinsel ilişkilenmelerde de kişiler partner özelinde değişebilen cinsel davranış spektrumunu deneyimleyebilir. Bu cinsellik deneyimleri veya istekleri tek cinsiyete (monoseksüel*) yönelik olabileceği gibi, birden fazla cinsel yönelime (biseksüel, panseksüel, heteroseksüel vb.) ve cinsiyete/cinsiyet kimliğine (trans, natrans, non-binary) yönelik de olabilir. Bunlar bazen değişebilir, bazen ise sabit kalabilir. Genel olarak kişilerin sevdiği, kendi başına veya biri(ler)iyle uyguladığı cinsellik pratikleri (örn: BDSM*), fantezileri olabilir ve bunlar sürekli değişebilir. Ya da kimseyle cinsel ilişkilenme yaşamıyor, kimseye yönelik cinsel çekim veya arzu hissetmiyor olabilir (aseksüel*). Cinsellik deneyimleri cinsiyetlerden, cinsiyet kimliklerinden veya cinsel yönelimlerden bağımsız, öznesi olan kişilere göre özelleşerek değişebilmek ile beraber belli kategoriler içerisine girmek/sığmak zorunda değildir. En temelinde kişilerin açık iletişim ile cinsel arzu ve isteklerini ifade edebildikleri ve uygulayabildikleri alanları tanımlar.
Hiç bir tanıma gir(e)meyen, bir sürü biricik ilişkilenme biçimi olabilir. Önemli olan kişilerin içerisinde bulunduğu ilişkilerde partner(ler)le karşılıklı sınırları koruyabilmesi, iyi hissettiği/hissettirdiği deneyimleri yaşayabilmesidir.
Kişilerin yargılanmadan, ayrımcılığa ve şiddete maruz bırakılmadan; özgürce kendilerine iyi hissettiren ve cinselliklerini rahat ifade edebildikleri güvenli ilişkilenmeler içerisinde olma hakkı vardır. Cinsel haklar, kişinin kendi bedeni hakkında, cinsel sağlığa ilişkin tüm konularda şiddet, zorlama ve ayrımcılığa maruz kalmadan, özgür ve sorumlu kararlar verme ve seçimler yapma hakkını içerir. Cinsel haklarla ilgili detaylı bilgi için Cinsel Haklar eğitim modülünü inceleyebilirsin.
Monogamy: Tek eşlilik. Aynı anda tek bir partnerle cinsellik, sevgi ve yakınlığın paylaşılması ilkesine dayanan iki kişilik ilişki modelidir. Tek eşliliğin alternatifi çok aşklılık [Bkz: Polyamory] olabileceği gibi, doğrudan çok aşklı ya da çok eşli olarak tanımlanamayacak, merkezî partnerlik ilişkisinin bir kişiyle sınırlandığı açık ilişkiler de olabilir. Tek eşli ilişkilere gündelik dilde “kapalı ilişki” de denilmektedir.
Polygamy: Çok eşlilik. Çok aşklılıkla [Bkz: Polyamory] sık sık karıştırılsa da çok eşlilik daha çok ikili cinsiyet rejimi ve evlilik bağlamında tartışılan bir kavramdır. Genellikle uygulamada görülen, evliliğin belli bir cinsiyetteki tarafına (genellikle erkeklere) yasal olarak birden fazla eşe sahip olma hakkı verilmesidir. Bununla birlikte, hukuksal bağlamın ötesinde, özellikle evliliğin çoğu kez mümkün olmadığı kuir topluluklarda zorunlu tek eşliliğe kapılmadan kurulmak istenen özgür cinsel/romantik ilişkileri anlatmak için de kullanılır
Polyamory: Çok aşklılık. Birden fazla insanla aynı anda romantik bir ilişki sürdürebilme durumu ya da pratiği. Burada vurgu, bu ilişkilerin cinsel değil, duygusal yönüne yapılmaktadır. Çok aşklılıkta belirleyici olan, tüm partnerlerin durumdan haberdar olması, rıza vermesi ve aynı özgürlüğe sahip olmasıdır. Bununla birlikte, çok aşklı ilişkilerde tüm partnerler çok aşklı kişiler olmayabilir.
BDSM: (Kölelik [bağlılık/bağımlılık], Disiplin/Hükmetme, İtaat/Sadizm, Mazoşizm) “İtaat/sadizm” ve “mazoşizm” terimleri, genellikle cinsel bir bağlam içinde acı vermek ve acı çekmekten keyif almayı anlatır. “Kölelik (bağlılık/bağımlılık)” ile “hükmetme” ise hem cinsel hem de sosyal bir bağlam içinde güvenli bir yoldan güç ilişkilerini deneyimlemeye işaret eder. BDSM pratikler cinsel yaşamın bir parçası olarak güvenli, makul ve rızaya dayalı şekilde uygulanır. BDSM’nin bir tür “istismar” olduğuna dair yaygın önyargılar bulunsa da bu pratiklerin temelinde karşılıklı rıza ve haz yatar.
Heteronormativity: Heteronormativite. İkili cinsiyet (ka rejimine dayanarak heteroseksüelliğin, cinsel yönelimin asli biçimi ve normu olduğu düşüncesi. Cinsel ve romantik ilişkilerin –ve evliliğin– en uygun biçiminin kadın ve erkek arasında gerçekleştiğini varsayar. Heteronormatif bir bakışa göre bedenin cinsi [Bkz: Sex], cinsel yönelim, cinsiyet kimliği [Bkz: Gender Identity] ve cinsiyet rolleri arasında doğrusal bir ilişki bulunur. Heteronormativitenin sistematik bir uygulamaya dönüşmesi heteroseksizmi doğurur.
Cisgender/Natrans: Cisgender (“Cis”): Tr. Natrans veya cis. (“Sis” şeklinde okunur.) Sahip olduğu cinsiyet kimliği, doğumda kendisine atanan cinsiyetle örtüşen kişilere denilir
Cis-heteronormativity, “Cishet” (Cisgender heterosexual): “Cishet” (“Sishet” şeklinde okunur.) Sahip olduğu cinsiyet kimliği, doğumda kendisine atanmış cinsiyetle örtüşen ve heteroseksüel cinsel yönelime sahip kişilere denilir.
Queer: Kuir. Genel anlamıyla heteronormativiteyi reddeden ve heteroseksüel olmayan insanlara
işaret eder. Ancak zaman zaman heteroseksüel trans kişiler tarafından da sahiplenilmektedir.
Aseksüel: Herhangi bir cinsiyete karşı cinsel çekim hissetmeyen kişi. 2. Şemsiye terimdir, Aseksüel spektrumundaki tüm kimlikler (ör. aegoseksüel, gri-aseksüel) kullanılabilir.
Alloflux: Allofluks. Romantik kimliğin aromantik spektrumundaki çeşitli kimlikler arasında değişiyor olması. Ve/ya kişinin romantik çekim yaşamasının belirgin olduğu, az olduğu ve hiç olmadığı gibi durumlar arasında dalgalanıyor olması.
Amatonormativity: Amatonormativite. Toplumda her insanın bir başkasıyla uzun soluklu ve genellikle tek eşli bir romantik ilişkiyi arzulayacağı, en tatmin edici yaşam şeklinin bu olduğu ve böyle bir ilişki içinde bulunmayan insanların hayatlarının eksik olduğuna dair yerleşik varsayımları kapsayan bir kavramdır.
Bisexual: Biseksüel. Tarihsel olarak “iki cinsiyete de çekim duyan” olarak açıklanmış olan bu terim, son yıllarda biseksüel hakları aktivistleri tarafından yeniden tanımlanarak duygusal/cinsel olarak birden fazla cinsiyete çekim duyan bir cinsel yönelim olarak yorumlanmaktadır. Bu yeniden tanımlamanın arkasında yatan politik düşünce, ikili cinsiyet rejiminin sunduğu kadın ve erkeğin ötesinde cinsiyet kimlikleri bulunduğudur. [Bkz. Non-binary] Bu düşünceyle birlikte bir şemsiye terim olarak “Bi+” kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır
Pansexual: Panseksüel. Herhangi bir cinsiyete karşı çekim duymaya açık olmak anlamına gelir ve buna özellikle non-binary cinsiyet kimlikleri de dâhildir. Panseksüel kişiler, biseksüel teriminin henüz “kadın ve erkekten hoşlanmak” olarak yorumlandığı yıllarda, non-binary insanlara çekim
